یکی از مهمترین انواع حقوق متعلق به مالکیت فکری، حقوق اخلاقی (Moral Rights) میباشد. این حقوق، برخلاف حقوق مالی، غیرقابلانتقال و دائمی هستند و به شخصیت و شأن پدیدآورنده مرتبطاند. حفاظت از پیوند معنوی بین خالق اثر و خود اثر، هدف اصلی حقوق اخلاقی میباشد، حتی اگر خالق اثر دیگر مالک قانونی آن نباشد. اگر شما نیز خالق اثر هستید و میخواهید از حقوق اخلاقی خود بهصورت کامل و حرفهای حفاظت کنید، تیم متخصصان حرفهای در موسسه حقوقی کریمی و همکاران آماده همراهی و مشاوره حقوقی تخصصی به شماست.
تعریف
حقوق اخلاقی مجموعه ای از حقوق را شامل میشود که از هویت، نام، تمامیت و شأن خالق در ارتباط با اثر محافظت کرده و تماما به پدید آورنده اثر تعلق می گیرند. این حقوق غیرقابل انتقال و غیر قابل فروش هستند و ذاتا شخصی می باشند.
انواع حقوق اخلاقی
این نوع حقوق بسته به نظامهای حقوقی مختلف، انواع گوناگونی دارد ، اما مهمترین آنها عبارتاند از:
حق انتساب (Right of Attribution)
طبق حق انتساب، پدیدآورنده حق دارد نام او بهعنوان خالق اثر درج شود یا از درج آن خودداری کند.
بعنوان مثال اگر فیلمنامهنویسی، سناریوی یک فیلم را نوشته ولی تهیهکننده بدون اجازه، نام فرد دیگری را بهعنوان نویسنده در تیتراژ ذکر میکند. این عمل نقض حق انتساب به شمار می آید.
حق تمامیت اثر (Right of Integrity)
این حق به پدیدآورنده این حق را میدهد که با هرگونه تغییر، تحریف، یا آسیب به اثر که به شأن یا اعتبار او لطمه بزند، مخالفت نماید.
برای مثال اگر یک قطعه موسیقی ساختهشده توسط آهنگساز برای فیلمی خاص، در یک مراسم سیاسی استفاده شود که آهنگساز از نظر اخلاقی با محتوای آن مخالف است، نقض حق تمامیت اتفاق افتاده چرا که این استفادهی غیرمجاز، اثرش را در زمینهای متضاد با باورهای او قرار داده است.
در برخی کشورها از جمله فرانسه دو دسته دیگر از حقوق اخلاقی وجود دارد که در ادامه به آن می پردازیم:
حق افشا (Disclosure)
طبق این حق فقط خود خالق اثر میتواند تصمیم بگیرد چه زمانی، کجا و چگونه اثرش برای اولینبار منتشر شود.
برای مثال اگر نویسندهای رمانی نوشته باشد و تصمیم بر انتشار آن نداشته باشد اما ناشر، بدون اجازه نویسنده، نسخهای از آن را عمومی کند یا حتی به یک داور جشنواره بدهد، این نقض حق افشاست.
حق بازپسگیری (Retraction/Withdrawal)
با استفاده از این حق، مولف می تواند اثر را پس بگیرد و یا انتشار اثر را متوقف نماید به خصوص در صورتی که اثر دیگر نمایانگر دیدگاه یا ارزشهای هنری او نباشد. این حق معمولاً مستلزم پرداخت خسارت به ناشر یا استفادهکننده است.
لازم به ذکر است که این حق در ایران و بسیاری کشورها به رسمیت شناخته نشده است.
جایگاه حقوق اخلاقی در نظامهای حقوقی
نظام های حقوقی سیویل لا (Civil Law) مانند فرانسه
در این کشورها ازجمله فرانسه حقوق اخلاقی بسار پررنگ است و این حقوق دائمی، غیرقابل انتقال و غیرقابل انقضا هستند.
نظامهای حقوقی کامنلا (Common Law) مانند آمریکا و انگلستان:
در این نظام های حقوقی حمایت از حقوق اخلاقی محدودتر است. برای مثال در آمریکا، قانون Visual Artists Rights Act (VARA) تنها در مورد آثار هنرهای تجسمی و با شرایط خاص اعمال میشود.
وضعیت حقوق اخلاقی در ایران
در قانون حمایت حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸، بهصراحت به حقوق اخلاقی اشاره شده است از جمله:
- ماده ۶: پدیدآورنده میتواند اثر خود را به نام خود، به نام مستعار یا بدون نام منتشر کند.
- ماده ۵: نام و عنوان پدیدآورنده باید با اثر همراه باشد، مگر اینکه خودش خلاف آن را بخواهد.
لازم به ذکر است که این حقوق در ایران نیز غیرقابلواگذاری و دائمی هستند.
کاربرد حقوق اخلاقی در صنعت سینما و رسانه
در حوزههایی مانند سینما، موسیقی، تئاتر و نشر، رعایت حقوق اخلاقی اهمیت بالایی دارد. برای مثال کارگردان یک اثر سینمایی میتواند از نمایش نسخه ای که بدون اطلاع و تایید او تغییر داده شده است جلوگیری کرده و یا ترانهسرا میتواند مانع استفاده از شعرش در محتوایی مغایر با دیدگاه اخلاقی یا سیاسیاش گردد.
چالشهای حفاظت از حقوق اخلاقی
با توجه به پیشرفت روزافزون رسانههای دیجیتال و آسانتر شدن تغییر و بازنشر محتوا، حفاظت از حقوق اخلاقی با چالشهای جدیتری روبهرو شده و نقض این حقوق بهسادگی اتفاق میافتد. همچنین در همکاریهای چندجانبه مانند تولید آثار سینمایی یا بازیهای ویدیویی، تعیین پدیدآورنده اصلی به امری پیچیده و دشوار تبدیل شده است.
حقوق اخلاقی به مثابه ستون های معنوی نظام مالکیت فکری هستند. آنها پیوندی بین خالق و اثر ایجاد میکنند که حتی زمان، بازار یا تغییر مالکیت نمیتواند آن را از بین ببرد. حمایت از این حقوق، نهتنها رعایت عدالت در حق هنرمندان است، بلکه به حفاظت از اصالت فرهنگی، هنری و فکری جامعه نیز کمک میکند. در دنیای پیچیده و پرشتاب امروز، حفظ حقوق مالکیت فکری و بهخصوص حقوق اخلاقی نیازمند دانش و تجربه تخصصی است. موسسه حقوقی کریمی و همکاران با بهرهگیری از تیمی متخصص و آشنا به چالشهای حوزه مالکیت فکری، آماده همراهی شما در حفاظت از حقوقتان میباشد. برای دریافت مشاوره حقوقی حرفهای و حمایت جامع، با ما تماس بگیرید.