حقوق اجرا کنندگان (Performers’ Rights) در نظام حقوق مالکیت فکری، یکی از حوزه های بسیار مهم مالکیت فکری و البته تقریبا محجور در حقوق ایران است. این حق به حمایت از حقوق افرادی میپردازد که با اجرای آثار ادبی، موسیقایی یا نمایشی در شکل گیری یک اثر هنری نقش دارند در حالی که خالق مستقیم آن نیستند.
از آنجاییکه این ا فراد خالق مستقیم اثر محسوب نمیشوند به اشتباه هیچ گونه حقی هم برای آنها در نظر گرفته نمیشود و این اتفاق مخصوصا در کشوری مانند ایران که هنرمندان اطلاعات دقیقی از حقوق خود ندارند بسیار رایج است. نوازندگان، خوانندگان، بازیگران و دیگر هنرمندان اجراکننده از حمایت های قانونی کافی برخوردار نبوده و حق آنها در معرض سواستفاده قرار میگیرد.یکی از بهترین راه ها برای مقابله با این چالش ها انعقاد قرارداد با تهیه کنندگان برای حفظ حقوق اجراکنندگان است. هرچند که تهیه کنندگان چندان روی خوشی به این موضوع نشان نمیدهند اما برداشتن اولین قدم ها در این زمینه میتواند شرایط را برای حفظ حقوق فعالان عرصه هنر هموارتر نماید. استفاده از راهنمایی های افراد متخصص در حوزه حقوق مالکیت فکری و حقوق هنرمندان یکی از مطمئن ترین روش ها برای قدم گذاشتن در این مسیر نسبتا جدید است. موسسه حقوقی کریمی و همکاران با داشتن تیمی متخصص در حوزه های مختلف حقوقی آماده ارائه خدمات به فعالان این حوزه می باشد.
تعریف
حق اجراکنندگان مجموعه ای از حقوق انحصاری متعلق به افراد اجرا کننده آثار را در برمیگیرد که به وسیله این حقوق توانایی کنترل اجراهای خود، مدیریت ضبط، بازپخش، توزیع و بهره‌برداری تجاری از آنها و جلوگیری از تحریف آثار اجرایی خود را خواهند داشت. این حقوق برای اولین بار در کنوانسیون رم (1961) به رسمیت شناخته شد و سپس در معاهده WPPT توسعه یافت.
افراد مشمول
افراد مختلفی که میتوانند در حوزه اجراکنندگان قرار گرفته و مشمول این حقوق گردند عبارتند از: خوانندگان و نوازندگان موسیقی، بازیگران تئاتر و سینما، رقصندگان و مجریان برنامه های صوتی و تصویری.
انواع حقوق اجراکنندگان
حقوق اجرا کنندگان به دو دسته حقوق مادی(Economic Rights) و حقوق اخلاقی (Moral Rights) تقسیم میگردد که به زیرمجموعه های هر کدام در ادامه پرداخته می شود.
حقوق مادی (Economic Rights)
از مهمترین حقوق مربوط به این دسته میتوان به حق ضبط (Fixation Right)، حق پخش (Broadcasting Right)، حق تکثیر و توزیع (Reproduction and Distribution Right) و حق اجاره.
هرکدام از این حقوق از گستره وسیعی برخوردار بوده و نیازمند تحلیل دقیق میباشند که در این مقال نمیگنجد و در مباحث بعدی به آن خواهیم پرداخت.
حقوق اخلاقی یا معنوی(Moral Rights)
از جمله این حقوق میتوان به حق انتساب _که بر طبق آن اجرا باید با نام اجرا کننده معرفی گردد_ و حق تمامیت اثر اشاره کرد. این حق بدین معناست که هیچ کس مجاز به تغییر، تحریف و یا حذف بخشی از اثر بدون اجازه اجراکننده نمی باشد.
اهمیت حقوق اجراکنندگان
این حقوق بهترین بستر برای حمایت از زحمات و خلاقیت های هنری اجراکنندگان میباشد که اغلب نادیده گرفته می شود. بعلاوه، از سوء استفاده تجاری اشخاص ثالث جلوگیری خواهد شد. این حقوق یکی از موجبات ایجاد انگیزه برای تولید و اجرای زنده بوده و در نهایت به توسعه بازارهای هنری و فرهنگی مبتنی بر عدالت و حقوق استاندارد می انجامد.
حقوق اجراکنندگان در قوانین ایران
در قوانین فعلی ایران قانونی که به صورت مستقل و کامل به حخقوق اجراکنندگان بپردازد وجود ندارد و تنها در قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸ یه صورت محدود و البته غیرمستقیم به حقوق اجراکنندگان اشاره شده است. در لایحه جامع حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط سعی بر جبران این خلا و پرداختن به حقوق مذکور شده است که متاسفانه هنوز به تصویب نهایی نرسیده است. در مباحث بعدی به تعارض میان حقوق اجراکنندگان و تهیه‌کنندگان در حق ضبط، بازپخش، تکثیر و توزیع اجرا و راه حل های رفع این تعارضات خواهیم پرداخت.
حق اجراکنندگان یکی از ارکان ضروری در نظام مالکیت فکری است که از حقوق هنرمندان در برابر بهره‌برداری‌های غیرمجاز محافظت می‌کند. با توجه به گسترش رسانه‌های دیجیتال و امکان انتشار سریع آثار، حمایت حقوقی از اجراکنندگان بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد. کشورهایی مانند ایران نیز برای هم‌راستا شدن با استانداردهای جهانی، نیازمند تقویت و به‌روزرسانی قوانین در این زمینه هستند. با این حال علیرغم تمامی کمبودها و خلاءهای قانونی موجود تهیه کنندگان و اجراکنندگان میتوانند با انعقاد قراردادهایی در راه کم کردن این مشکلات و مقابله با نادیده گرفته شدن حقوق اجراکنندگان قدم بردارند. در همین راستا موسسه حقوقی کریمی و همکاران آماده ارائه خدمات حقوقی به فعالان حوزه هنری می باشد.