قرارداد چارتر کشتی به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای حقوقی در عرصه حمل و نقل دریایی، نقش اساسی در تنظیم روابط میان مالکان کشتی و چارترکنندگان به عنوان بهره‌برداران ظرفیت حمل ایفا می‌کند. آشنایی با ماهیت، کارکرد و انواع این قرارداد، پیش‌نیاز فهم صحیح بسیاری از مباحث تخصصی‌تر در حوزه حقوق حمل و نقل دریایی است. از این رو، در این مقاله تلاش می‌شود تا ضمن ارائه تعریفی جامع از قرارداد چارتر و تبیین کارکردهای آن، انواع مختلف این قرارداد و ویژگی‌های هر یک نیز مورد بررسی قرار گیرد.
موسسه حقوقی کریمی و همکاران دارای تیمی متشکل از مشاوران، کارشناسان و وکلای واجد شرایط در زمینه های مختلف حقوقی از جمله حقوق مالی و بازرگانی می باشد و در تنظیم قرارداد حمل و نقل برای حمایت از منافع شما در انعقاد قراردادها کمک می کند.
تعریف قرارداد چارتر
قرارداد چارتر، قراردادی است که بر اساس آن تمام یا بخشی از کشتی برای هدفی مشخص، در مدت معین یا برای سفر معین، در ازای مبلغی مشخص برای کل دورۀ مورد توافق یا سفر توصیف‌شده، بکار گرفته می‌شود. طرفی که کشتی را چارتر می‌کند چارترکننده نامیده می‌شود و طرفی که کشتی را چارتر می‌دهد مالک کشتی نامیده می‌شود. فرآیند چارتر کردن شامل استفاده تجاری از کشتی‌ها، حمل و نقل بین‌المللی کالا و اغلب، تطبیق کشتی مناسب با محمولۀ مناسب است.
قانون دریایی ایران در مادۀ 135 و برخی حقوقدانان در تعریف این نوع از قرارداد، به اشتباه از واژۀ «اجاره» استفاده کرده اند. اولاً در اغلب انواع قراردادهای چارتر، کشتی به چارترکننده واگذار نمی شود بلکه تحت مدیریت مالک کشتی باقی می ماند؛ ثانیاً اجاره، قراردادی برای استفاده از مال است ؛در حالی که چارتر اصولاً قرارداد ارائۀ خدمات حمل و نقل کالا است؛ ثالثاً قرارداد چارتر اصولاً تابع قوانین دریایی و قرارداد اجاره تابع قواعد عمومی قراردادها است.
کارکرد قرارداد چارتر
مرسوم است که قراردادهای چارتر حاوی مقررات معینی باشند؛ از قبیل نام کشتی، تابعیت کشتی، کلاس و نوع کشتی، ظرفیت حمل کشتی، اسامی طرفین قرارداد، «اجاره‌بها» یا «کرایۀ حمل» توافق‌شده، تاریخ تحویل کشتی به چارترکننده و تحویل مجدد کشتی به مالک آن و تاریخ فسخ قرارداد. این مقررات معمولاً در یک برگۀ خلاصۀ اولیه درج می‌شوند که مفاد تفصیلی استاندارد به آن ضمیمه می‌گردد؛ هرچند اصلاح این مفاد توسط طرفین امری رایج است. بنابراین، کارکرد قرارداد چارتر، کارکرد قراردادی است.
انواع چارتر
قرارداد چارتر کشتی، بسته به نیازهای طرفین و شرایط حمل، می‌تواند به اشکال مختلفی منعقد شود که هر یک ویژگی‌ها و آثار حقوقی خاص خود را دارند. شناخت انواع قرارداد چارتر، از جمله چارتر بدون خدمه و چارتر با خدمه، برای تحلیل صحیح روابط حقوقی میان طرفین و تفسیر تعهدات ناشی از این قراردادها ضروری است.
قرارداد چارتر بدون خدمه
چارتر بدون خدمه که با عناوین دربست یا «لخت» نیز شناخته می شود، در واقع قرارداد اجارۀ کشتی است. این نوع قرارداد شامل انتقال کامل مسئولیت عملکرد کشتی به چارترکننده است. استخدام خدمه، نگهداری، بیمه و بهبره-برداری ازکارکرد تجاری کشتی برای چارترکننده است؛ در نتیجه، چارترکننده در طول دورۀ اجاره عملاً و به طور غیر رسمی نقش مالک کشتی را ایفا می‌کند. کاربرد اصلی چارترهای دربست نه در حمل کالا از طریق دریا بلکه در تأمین مالی و سرمایه‌گذاری کشتی است.
قرارداد چارتر با خدمه
در این نوع از قراردادهای چارتر، مالک کنترل بر کشتی را برای خود نگه می‌دارد. نقش چارترکننده محدود به دستوراتی است که نسبت به مدت یا سفر و نوع محمولۀ قابل حمل صادر می کند. مهمترین انواع چارتر با خدمه عبارتند از چارتر سفر معین، چارتر زمانی و چارتر جایگاه.
در چارتر «سفر معین»، مالک کشتی متعهد می‌شود محموله را بین بنادر مشخص برای یک سفر معین یا مجموعه‌ای از سفرها حمل کند و کشتی توسط خدمۀ مالک کشتی هدایت و اداره شود. نفع چارترکننده صرفاً محدود به ظرفیت حمل کشتی است و مسئولیت نگهداری، تعمیرات و صدمات وارده به اشخاص ثالث که ناشی از قصور خدمه باشد، همچنان بر عهدۀ مالک کشتی است.
در چارتر «زمانی»، ظرفیت حمل کشتی برای مدت معینی در اختیار چارترکننده قرار می گیرد و امکان انجام سفرهای متعدد را فراهم می‌سازد. مالک کشتی از طریق خدمۀ خود مسئول هدایت و مدیریت کشتی مطابق با قرارداد چارتر است. چارترکننده صرفاً ظرفیت حمل را در اختیار دارد و مسئول نگهداری، تعمیرات یا صدمات وارده به اشخاص ثالث ناشی از قصور خدمه نیست. با این حال، معمولاً هزینۀ بهره برداری از کشتی بر عهدۀ چارترکننده است.
چارتر «جایگاه» گونۀ جدیدتری از چارتر است. با بزرگ‌تر شدن کشتی‌ها، مالکان در پر کردن ظرفیت آن‌ها با مشکل مواجه شدند. برخی از شرکت‌های «بارفرابر» به شرکت‌های کشتیرانی که فقط کانتینر دارند یا همان «متصدیان حمل بدون کشتی»، تبدیل شدند. این شرکت‌ها فضاهای مشخصی از ظرفیت کشتی را در اختیار گرفته و مبلغ ثابتی به ازای هر جایگاه کانتینر پرداخت می‌کنند. چارترکننده های جایگاه، بدون آنکه مالک کشتی باشند یا قرارداد چارتر زمانی ببندند، قادر خواهند بود تا به عنوان متصدی حمل فعالیت کنند.
اگر در مرحله تنظیم قرارداد حمل و نقل هستید و نیاز به مشاوره حقوقی دارید، می توانید با موسسه حقوقی کریمی و همکاران تماس بگیرید. تیم مشاوران، کارشناسان و وکلای حرفه ای متخصص ما می توانند به شما در این زمینه مشاوره حقوقی ارائه دهند.