کپی رایت به زبان ساده عبارت است از مجموعه ای از حقوق انحصاری که به پدید آورنده یک اثر تعلق می گیرد. این حقوق شامل هر گونه بهره برداری از اثر، انتقال حقوق مادی ، نظارت و کنترل بر نشر و تکثیر و تولید مجدد اثر می باشد. البته اینها بخشی از حقوق صاحبان کپی رایت می باشد. نکته مهم در این حق، انحصاری بودن آن است بدین معنا که خالق اثر تنها کسی است که میتواند از این حقوق استفاده کند.
متاسفانه در نظام حقوقی ایران قانون یکپارچه و واحدی برای دفاع از کپی رایت و یا مجازات افرادی که ناقض این حق هستند وجود ندارد و صرفا در قوانین متعدد و مختلفی به این امر اشاره ای گذرا شده است. با این حال وجود همین چند قانون پراکنده و تلاش های جوامع آکادمیک برای حفظ حقوق این افراد، بسیار تاثیر گذار بوده است.
انتقال حقوق انحصاری توسط پدیدآورنده از طریق انعقاد قرارداد صورت می گیرد. قراردادهای مربوط به این حوزه از حساسیت بسیار بالایی برخوردار است و تمامی جوانب امر باید سنجیده شود. لازم است که در زمان انعقاد قرارداد انتقال حقوق مادی اثر با متخصصان این حوزه و وکلای باتجربه در ارتباط باشید. در همین راستا موسسه حقوقی کریمی و همکاران با تیمی متشکل از وکلای مجرب و کارشناسان متخصص در زمینه های مختلف حقوقی از جمله تهیه و تنظیم قراردادهای مربوط به حوزه های مالکیت فکری به ارائه مشاوره حقوقی تخصصی و حمایت از منافع شما در این فرآیند می پردازد.
چیستی کپی رایت
کپی رایت حقوق مالکیت اثر شماست. همان طور که از نام آن بر می آید کپی رایت به معنای حقوقی است که به شما راهکاری را در برابر دیگرانی که بدون اجازه از شما کپی برداری می کنند، ارائه خواهد داد.
(*خلق اثر و کپی رایت، ملزومات حقوقی یرای فیلم نامه نویسان و هنرمندان خلاق. جان گیگر سوبر هاوارد، اثر جان گیگر- سوبر هاوارد ، ترجمه زهرا حاجب)
از جمله حقوقی که تنها و تنها به خالق اثر تعلق دارند عباتند از: خلق آثار بر مبنای اثر اصلی، اجاره یا انتقال مالکیت به فرد یا سازمان دیگر، نمایش عمومی اثر و توزیع یا فروش نسخه های اثر. عدم وجود قوانین منسجم مربوط به کپی رایت زمینه بهره مندی غیرقانونی و سوء استفاده از اثر را برای دیگران فراهم می آورد.
کپی رایت در جهان
معاهدات و کنوانسیون های مختلفی در جهان وجود دارند که منحصرا به کپی رایت و شرایط حفاظت و ضمانت اجراهای نقض این حق پرداخته اند؛ قوانینی که به معنای واقعی کلمه حافظ منافع پدیدآورندگان در کشورهای عضو هستند و البته ایران به هیچکدام از این کنوانسیون ها نپیوسته است.
1. کنوانسیون برن
اولین و مشهورترین مورد، کنوانسیون برن است که در سال 1886 منعقد شد. بر طبق این کنوانسیون کشورهای عضو ملزم به حمایت از کپی رایت آثار هنری و ادبی هنرمندان سایر کشورهای عضو هستند و این حمایت ها باید همچون حمایت از آثار هنرمندان کشور خودشان باشد. نکته مهم این است که تابعیت هنرمند در این کنوانسیون اهمیتی ندارد و محل انتشار اثر برای برخورداری از حمایت کنوانسیون برن حائز اهمیت است. 165 کشور عضو کنوانسیون برن می باشند که متاسفانه ایران جزو این 165 کشور نیست! به این موضوع در مبحث بعدی بیشتر پرداخته خواهد شد.
2. موافقتنامه تریپس
مدیریت و اجرای این موافقتامه بر عهده سازمان تجارت جهانی می باشد؛ در نتیجه این موافقتنامه شامل کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی می باشد و ایران عضو سازمان تجارت جهانی نیست. موافقتنامه تریپس تعیین کننده حداقل استانداردهای جهانی برای قوانین مالکیت فکری می باشد.
کپی رایت در ایران
ایران عضو هیچکدام از معاهدات و کنوانسیون های بین المللی در حوزه کپی رایت نمی باشد. پیوستن ایران به معاهدات و کنوانسیون های بین المللی از جمله برن مخالفان بسیاری در داخل ایران دارد. به اعتقاد این مخالفان، پیوستن ایران به کنوانسیون برن مشکلات فرهنگی عدیده ای به همراه خواهد داشت و هزینه های گزافی هم به دولت و مردم تحمیل خواهد شد. از این رو کپی رایت و حمایت از آن در کشور ما معنا و جایگاه چندانی ندارد. به عنوان مثال در بسیاری از پلتفرم های مطرح ایرانی فیلم ها و سریال های خارجی بدون پرداخت حق کپی رایت به صاحبان اثر، قابل دسترسی است. در مقابل نیز آثار خلق شده توسط افراد مقیم ایران، در خارج از کشور از هیچگونه حمایتی برخوردار نبوده و مشمول کپی رایت نمی باشند.
با این حال، اقداماتی در ایران برای حمایت از حق نشر و تکثیر صورت گرفته و قوانینی تصویب شده اند که به نحوی از این حق حمایت می کنند. از جمله:
- قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان. مصوب 1348
- قانون ترجمه و تکثیر کتب، نشریات و آثار صوتی مصوب 1352
- قانون مطبوعات مصوب 1362
- قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای مصوب 1379
البته در سالهای اخیر لایحه حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری نیز تدوین شد که البته تا کنون به تصویب نرسیده است. ویژگی مهم این لایحه این است که به صورت منسجم و یکپارچه به ضمانت اجراهای نقض این حقوق می پردازد.
کپی رایت در شبکه های اجتماعی
با توجه به نقش مهم و بی بدیل شبکه های اجتماعی در زندگی امروز، پای کپی رایت و مسائل مربوط به نقض و حمایت از آن به این حوزه نیز کشیده شده و از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه به بررسی دو مورد از مهمترین و پرکاربردترین پلتفرم ها می پردازیم:
اینستاگرام
اینستاگرام از جمله شبکه های اجتماعی پرطرفدار است که از قوانین کپی رایت پیروی می نماید. اینستاگرام با استفاده از ربات ها و الگوریتم های خاص به صورت خودکار موزیک هایی را که بدون توجه به کپی رایت منتشر شوند، از صفحه موردنظر حذف کرده و به شخص منتشرکننده نیز تذکر می دهد که پست مورد نظر دارای کپی رایت بوده است.
یوتیوب
سیستم حفاظت از کپی رایت در یوتیوب به اینستاگرام برتری دارد. سیستمی که یوتیوب برای حفاظت از کپی رایت استفاده می کند Content ID است. ویدئوهای بارگذاری شده در این پلتفرم با کمک داده های موجود در Content ID بررسی شده و در صورت وجود موسیقی یا ویدئوی دارای کپی رایت، اخطار Copyright Claim به کاربر داده می شود. با توجه به حمایت ضعیف قوانین ایران از آثار سمعی و بصری، این سطح بالای حمایت از کپی رایت در یوتیوب، برای هنرمندان ایرانی از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است.
در نهایت آنچه که مهم است، آگاهی پدیدآورندگان از حقوق خود و تلاش برای حفظ این حقوق می باشد. بسیاری از هنرمندان در این مسیر با چالش های بی شماری روبرو هستند و در اغلب موارد حقوقشان نادیده گرفته می شود. عدم وجود ساز و کارهای قانونی نیز از جمله دلایلیست که پدیدآورندگان امیدی به احقاق حقوق خود و استفاده از آن ندارند. بنظر می رسد یکی از دلایل اصلی مشکلات هنرمندان و همچنین ناشناس ماندن تعداد زیادی از آثار آنها، عدم وجود یک قانون جامع و حمایتگر در زمینه کپی رایت بوده است.
با این حال، راه های مختلفی برای جلوگیری از تضییع حقوق هنرمندان و پدیدآورندگان وجود دارد که با پتانسیل پیشگیرانه، می توانند مانع از به وجود آمدن مشکلات حقوقی شوند. موسسه حقوقی کریمی و همکاران، آماده ارائه خدمات حقوقی در این زمینه می باشد. اگر قصد آشنایی با حقوق آثار هنری خود و حفاظت از آنها را دارید و یا در صدد واگذاری حقوق مادی آثار خود به اشخاص یا سازمان هایی هستید، میتوانید از طریق بخش تماس با ما، از مشاوره های تخصصی در این زمینه بهره مند شوید.