قرارداد هوشمند یکی از جدیدترین نوآوری‌های دنیای تکنولوژی و رمزارزهاست؛ نوآوری‌ای که به واسطه «قرارداد» بودن و نظم‌دهی به توافقات و معاملات میان اشخاص، ارتباط مستقیم و مؤثری با دنیای حقوق به ویژه حقوق قراردادها دارد. در کنار نقش مهمی که علوم کامپیوتر و مهارت های برنامه نویسی در تشکیل و اجرای قراردادهای هوشمند دارند، علم حقوق و حقوق قراردادها نیز در اجرای هر چه بهتر قراردادهای هوشمند تأثیر به سزایی دارند. بنابراین همچون سایر قراردادها، بهتر است در خصوص این نوع از قرارداد نیز از تخصص و مهارت های یک وکیل یا تیم حقوقی، بهره برد و ریسک های پیش رو را تا جای ممکن کاهش داد. در این خصوص، موسسه حقوقی کریمی و همکاران، با بهره مندی از تیمی از وکلای متخصص و باسابقه در امور مختلف حقوقی از جمله حقوق مالی و بانکی و نیز حقوق سایبری، با ارائه مشاوره حقوقی تخصصی و تنظیم مفاد قرارداد، همراه و حامی منافع شما در تنظیم قراردادهای هوشمند خواهد بود.
در ادامه، با ما در بررسی قراردادهای هوشمند و نحوه کارکرد آن‌ها همراه باشید.
ماهیت قرارداد هوشمند
قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) مثل هر نوع قرارداد دیگری، دربردارنده شروط و بندهای یک توافق یا معامله میان دو یا چند شخص می‌باشند. اما برخلاف قراردادهای سنتی، بندها و مفاد یک قرارداد هوشمند، به شکل کدنویسی شده و در فضای بلاکچین، تنظیم و اجرا می‌گردند. بنابراین در ساده ترین تعریف، قرارداد هوشمند مجموعه‌ای از کدهای برنامه‌نویسی شده و داده ها در بستر فناوری بلاکچین است که معاملات دارای تراکنش های مالی را تسهیل می‌نمایند.
طراحی و برنامه نویسی این قراردادها به نحوی است که تمام یا بخشی از آن‌ها، به شکل خودکار اجرا شده و در فضای بلاکچین ذخیره می‌گردد. ایده شکل گیری و نیز توسعه قراردادهای هوشمند بر همان مبنایی استوار است که بیت کوین بر آن اساس شکل گرفت؛ کنار زدن واسطه‌ها در امور مالی و بانکی و ممکن ساختن تراکنش های بین المللی میان اشخاص.
اهمیت قرارداد هوشمند
قراردادهای هوشمند در هر زمینه‌ای قابل استفاده بوده و محدودیتی در این خصوص برای اشخاص ایجاد نمی‌کنند. از طرفی به محض افزوده شدن به شبکه بلاکچین، دیگر امکان تغییر یا دگرگون کردن آن‌ها (مگر در موارد استثنائی) وجود نخواهد داشت. این نوع قراردادها برای اشخاص این امکان را فراهم می‌کنند که بدون نیاز به حضور یک بانک یا موسسات و نهادهای مالی دیگر، از هر نقطه از دنیا وارد تراکنش های مالی گوناگون از جمله پس انداز، سرمایه گذاری، وام و تسهیلات مالی، بیمه و… شوند.
علاوه بر این قراردادهای هوشمند با اتصال به شبکه بلاکچین و امکان استفاده از سازوکارهای نوینی همچون Uniswap، Compound و USDC نسبت به قراردادهای سنتی اهمیتی دوچندان خواهند داشت. چرا که برای مثال یک قرارداد هوشمند با بهره گیری از سازوکار Uniswap برای طرفین خود این امکان را فراهم می‌نماید تا بتوانند به معامله و نقل و انتقال انواع مشخصی از رمزارز یا ارزهای دیجیتال بدون اینکه دولت یا نهادهای دولتی دخالتی در تعیین نرخ معاملات داشته باشند، بپردازند. یا برای مثال USDC که نوعی رمزارز است و با استفاده از قراردادهای هوشمند به دلار آمریکا متصل شده و در انتها از همین طریق هر یک USDC، ارزش یک دلار آمریکا را خواهد داشت.
بنابراین با استفاده از قراردادهای هوشمند می‌توان به حوزه وسیعی از ابزارها و جدیدترین تکنولوژی ها در دنیای سرمایه و بازارهای مالی دست یافت و افزون بر آن، برخلاف فعالیت های مالی مبتنی بر قراردادهای سنتی، با استفاده از قراردادهای هوشمند می‌توان به سریع ترین و کم هزینه ترین شکل ممکن، به فعالیت ها و تراکنش های مالی و بانکی پرداخت.
نحوه کار قرارداد هوشمند
پس از حصول توافق میان طرفین و مشخص شدن شرایط و بندهای قرارداد، دارایی‌ها، شرایط و مفاد قرارداد، موضوع قرارداد و… همگی به صورت کد درآمده و در بستر بلاک چین قرار می‌گیرند. کدنویسی این قراردادها بر طبق یک الگوی ساده و شرطی صورت می‌گیرد. به این صورت که اگر طرف اول قرارداد به تعهد خود که در قرارداد هوشمند ذکر شده است، عمل کند، آن‌گاه تعهد طرف مقابل که آن نیز در قرارداد به صورت کد درج شده، به شکل خودکار اجرا می‌شود. برای مثال در یک قرارداد هوشمند در خصوص فروش یک واحد آپارتمان، اگر از حساب خریدار آپارتمان، 300 تتر (نوعی رمزارز) به حساب فروشنده در بلاکچین منتقل شود، آن‌گاه قرارداد هوشمند به صورت خودکار و بلافاصله، مالکیت آپارتمان را به خریدار منتقل می‌نماید.
افزون بر موارد فوق، برخلاف قراردادهای سنتی که امضاء در آن‌ها یک فرآیند دستی است، در قراردادهای هوشمند امضای طرفین یک امضای دیجیتالی است که امنیت آن توسط تکنیک‌های رمزنگاری تأمین می‌شود.
در نهایت از قرارداد هوشمندی که در بستر بلاکچین قرار گرفته و روی شبکه توزیع می‌گردد، کپی های مختلفی بر قسمت‌های مختلف شبکه قرار می‌گیرد و به شکل خودکار به بررسی انجام بندهای قرارداد توسط طرفین و اجرای قرارداد می‌پردازد.
مزایای قرارداد هوشمند
استفاده از قراردادهای هوشمند مزایای قابل توجهی برای اشخاص مختلف از جمله فعالان حوزه سرمایه و به خصوص رمزارزها دارد. از جمله:
- سرعت و کارآمدی بالا: تنظیم و کدنویسی قراردادهای هوشمند به گونه‌ای می‌باشد که بلافاصله پس از تحقق شروط مورد توافق طرفین، قرارداد به صورت خودکار اجرا می‌شود. علاوه بر این به دلیل خودکار و دیجیتالی بودن این نوع قراردادها، دیگر نیازی به انجام کاغذبازی‌ها و ارسال و انتقال اسناد کاغذی نیست. علاوه بر این دیگر نیاز نیست تا زمانی را صرف دسته بندی اسناد یا بررسی و رفع اشکالات اسناد نمود.
- نهادینه ساختن اعتماد و شفافیت: به دلیل عدم حضور و دخالت اشخاص ثالث در این نوع قراردادها و همچنین به علت امکان مشاهده و دسترسی طرفین قرارداد نسبت به تراکنش‌ها، قرارداد هوشمند به نوعی اعتماد و شفافیت را میان طرفین قرارداد نهادینه می‌کند.
- برقراری امنیت اطلاعات: در یک قرارداد هوشمند تمامی اسناد و اطلاعات کدگذاری شده که این مسئله امکان هک شدن آن‌ها را تا حد قابل توجهی کاهش می‌دهد. علاوه بر این از آنجایی که در بستر بلاک چین و دفتر مشترک (Distributed Ledger) هر داده به داده‌های قبلی و بعدی خود متصل است، امکان گم شدن یا تغییر و حذف غیرمجاز آن وجود نخواهد داشت.
- صرفه جویی در زمان و هزینه‌ها: با استفاده از قراردادهای هوشمند دیگر نیازی به حضور اشخاص و نهادهای واسطه از جمله بانک‌ها، دفاتر اسناد رسمی و… نخواهد بود و این مسئله باعث هرچه سریع‌تر طی شدن امور و در نتیجه، صرفه جویی در زمان و همچنین هزینه‌ها می‌شود. علاوه بر این، اجرای خودکار این نوع قراردادها، عملاً امکان سرپیچی طرفین از تعهدات خود را نمی‌دهد و به همین جهت، به شکل چشم گیری می‌تواند مانع از وقوع اختلافات حقوقی و طرح دعوا در دادگاه یا سایر مراجع قضایی باشد و از این جهت نیز مانع هدر رفت منابع مالی و زمان طرفین قرارداد می‌گردد.
معایب قرارداد هوشمند:
در کنار تمام مزایای متصور برای قراردادهای هوشمند، این نوع قراردادها معایب قابل توجهی نیز دارند که لازم است به آن‌ها اشاره کنیم.
- امکان بروز خطا: از آنجایی که کدنویسی این قراردادها توسط انسان، و نه ماشین، صورت می‌گیرد، امکان بروز خطا اجتناب ناپذیر است و فراتر از آن، در صورت بروز خطا، به دلیل غیرقابل تغییر و اصلاح بودن اطلاعات ثبت شده در فضای بلاکچین، امکان جبران خطای پیش آمده در اکثریت قریب به اتفاق موارد وجود نخواهد داشت.
- وضعیت حقوقی نامطمئن و عدم وجود شفافیت قانونی: تا به حال نظام حقوقی هیچ کشوری در خصوص بحث قراردادهای هوشمند، به وضع مقررات تخصصی این حوزه نپرداخته است و از این نظر تنظیم این قراردادها و انجام معامله بر مبنای آن‌ها امکان بهره مندی کامل طرفین از ظرفیت‌ها و حمایت‌های قانونی را از بین می‌برد.
- هزینه بالای نگارش: بدون برنامه نویسی، امکان انعقاد قراردادهای هوشمند وجود نخواهد داشت. علاوه بر این با توجه برگشت ناپذیر بودن خطاهای برنامه نویسی در این حوزه، لازم است تا برنامه نویس مربوطه از مهارت و تخصص بالایی در تشکیل و برنامه نویسی قراردادهای هوشمند برخوردار باشد که این مسئله باعث بالا رفتن هزینه‌ها برای طرفین خواهد شد.
- مشکلات امنیتی: با وجود امنیت بالای شبکه بلاکچین و رمزگذاری تمامی اطلاعات به شکل زنجیروار و متصل به همدیگر، ممکن است یک آسیب پذیری کوچک در یک قرارداد هوشمند وجود داشته و مورد سوءاستفاده هکرها قرار بگیرد و در نتیجه وجوه، اطلاعات یا اسناد مورد سرقت قرار بگیرند.
در هر حال قراردادهای هوشمند با وجود معایب و ریسک‌هایی که دارند، در حال حاضر یکی از ابزارهای مهم در زمینه مبادله و نقل و انتقال رمزارزها یا ارزهای دیجیتال بوده و با سرعتی بالا در حال پیشرفت وگسترش در سرتاسر دنیا می‌باشند. این گسترش مرزهای کشور ما را نیز درنوردیده است و در ایران نیز چند مورد قرارداد هوشمند منعقد گردیده است که این خود نشان دهنده توسعه اجتناب ناپذیر و پرسرعت این قراردادها در کوتاه مدت است. بنابراین انتظار می‌رود که در آینده‌ای نه چندان دور، قراردادهای هوشمند جایگزین انواع متعددی از قراردادهای سنتی شوند و فصلی جدید در دنیای حقوق رقم بزنند.
اگر در حال حاضر قصد تنظیم و انعقاد یک قرارداد هوشمند را دارید، می‌توانید از طریق بخش ارتباط با ما، با موسسه حقوقی کریمی و همکاران تماس حاصل نموده و از وکلای متخصص مجموعه، مشاوره حقوقی تخصصی در این زمینه دریافت نمایید.