یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین عوامل در قراردادها شروط قراردادیست. شروط قراردادی در چند دسته جای می گیرند و هرکدام از این شروط آثار متفاوتی را به همراه دارد؛ آثاری که می توانند چالش های مختلفی را برای طرفین قرارداد به وجود آورند. برای پیشگیری از چالش ها و معضلات ناشی از شروط قراردادی، لازم است در زمان نگارش قرارداد توجه ویژه ای به آنان داشت.
گستردگی و پویایی مباحث قراردادی و شروط مربوط به قراردادها یکی از مهمترین دلایل نیاز طرفین هر قرارداد به افراد متخصص در این حوزه است. موسسه حقوقی کریمی و همکاران با بهره مندی از تیمی متشکل از وکلای متخصص در امور تجاری، بازرگانی و قراردادنویسی آماده ارائه خدمات حقوقی در این زمینه می باشد.
تعریف شروط قراردادی
علاوه بر آنچه که به صورت کلی در مورد شروط قراردادی میدانیم، یکی از نکات بسیار مهم برای اشراف به موضوع این است که به طور کلی، کلیات و موارد اساسی قراردادها مشابه یکدیگر بوده و این شروط ضمن قراردادند که باعث متمایز شدن یک قرارداد از سایر قراردادها و ویژه بودن آن می باشند. به این نکته باید توجه داشت که تمامی شروط مربوط یا غیرمربوط به موضوع قرارداد و مسائل اصلی یا تبعی، شروط ضمن عقد شمرده می شوند.
انواع شرط به لحاظ ارتباط با عقد
روشن نمودن رابطه عقد اصلی و شرط در فهم بهتر شروط قراردادی بسیار کمک کننده است. رابطه این دو اصل و فرع است؛ بدین صورت که عقد اصل بوده و شرط فرع بر عقد یا قرارداد است. با این مقدمه باید نگاهی به انواع شروط در قراردادها بیندازیم و به طور دقیق نقش هریک از آنها را در قرارداد بررسی کنیم.
شرط تعلیقی
زمانی که شرطی ایجاد اثر عقد و یا انحلال آن را منوط به حادثه ای نماید شرط تعلیقی است. از جمله این شروط میتوان به شرط فاسخ اشاره کرد که طرفین تحقق یک شرط را دلیل انحلال قهری قرارداد می دانند.
شرط بنایی
به این شرط در ماده 1128 قانون مدنی اشاره شده است. طبق این ماده ” هرگاه در یکی از طرفین صفت خاصی شرط شده و بعد از عقد معلوم شود که طرف مذکور فاقد وصف مقصود بوده ، برای طرف مقابل حق فسخ خواهد بود خواه وصف مزبور در عقد تصریح شده باشد یا عقد متبانیاً بر آن واقع شده باشد”. در واقع شرط بنایی شرطی‌ست که طرفین پیش از انعقاد قرارداد در مورد آن توافق می نمایند و در واقع عقد با لحاظ آن شرط واقع می شود.
شرط تقییدی
شرطی است که بر طبق آن آثار حقوقی عقد مقید می شود. مثل شرط پرداخت ثمن با تاخیر در عقد بیع.
شرط ضمنی
این شرط از لوازم عرفی عقد است و به منزله تصریح در عقد می باشد. مشهورترین مثال در مورد شرط ضمنی توابیع مبیع در عقد بیع است که بدون هیچ گونه اشاره و توافق صریح از جزئیات بیع محسوب می شود. به عبارت دیگر نیازی نیست که طرفین عقد در هنگام انعقاد صریحاً آن را اراده نموده باشند.
اقسام شرط
طبق ماده 234 قانون مدنی، شروط قراردادی بر 3 قسم هستند:
شرط فعل: در شرط فعل انجام یا عدم انجام عملی بر یکی از طرفین قرارداد و یا بر شخص ثالثی شرط می شود. لازم به ذکر است در صورتی که در یک قرارداد شرط فعل بر شخص ثالث شود، نفوذ و اعتبار چنین شرطی به اراده شخص ثالث است.
شرط صفت: در جایی مصداق دارد که مورد معامله دارای اوصافی بوده و وجود این اوصاف دلیل اصلی در برانگیختن دو طرف در انجام معامله و انعقاد قرارداد باشد. شرط صفت خود به دو نوع تقسیم می گردد: شرط صفت ناظر به وصف اساسی و شرط صفت ناظر به وصف غیراساسی که ممکن است ناظر به کیفیت یا کمیت باشد.
شرط نتیجه: یکی از پرتکرارترین تعاریف برای این شرط چنین است: شرط نتیجه آن است که به واسطه آن تحقق امری در خارج شرط شود. این تعریف به چه معناست؟ به زبان ساده می توان چنین گفت که در شرط نتیجه طرفین، نتیجه عقد یا ایقاع مورد نظر خود را در قرارداد اصلی به عنوان شرط قرار می دهند. البته در اینجا عقود یا ایقاعات تشریفاتی را باید استثناء کرد.
آثار شروط قراردادی
شروط ضمن عقد به دو دسته صحیح و باطل تقسیم می گردند. البته باید در نظر داشت که اصل بر صحت همه شروط تبعی است.
شروط باطل:
شروط باطل در قانون به رسمیت شناخته نمی شوند و قانون ضمانت اجرایی برای آنها قائل نیست. این نوع شروط به دو دسته شناخته شده تقسیم می شوند:
شروط باطل غیر مبطل عقد: طبق ماده 232 قانون مدنی این شروط عبارتند از: شرطی که انجام آن مقدور نیست، شرطی که در آن نفع و فایده نباشد، شروطی که نامشروع باشد. لازم به ذکر است که این شروط انحصاری نیستند و شروط دیگر را می توان در زمره شروط باطل آورد.
شروط باطل و مبطل عقد: طبق ماده ۲۳۳ قانون مدنی این شروط باطل بوده و موجب بطلان عقد نیز می شوند: شرط خلاف مقتضای عقد، شرط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین شود.
طرح دعوای ابطال شروط قراردادی
بیشترین دعاوی در مورد قراردادها مربوط به شروط قراردادی است. به خصوص در زمانی که یک شرط یا بخشی از شروط نامشروع بوده یا در مواردی که شرط با چارچوب حقوقی عقد یا قرارداد در تعارض باشد.
نکته مهمی که باید به آن توجه داشت این است که قید جهات ابطال در دعوای ابطال شروط قراردادی الزامی می باشد. مثال ساده ای که میتوان مطرح کرد عبارت است از: تقاضای بطلان شرط ضمن عقد به جهت مجهول بودن شرط.
مستند قانونی دعوی ابطال شرط ضمن عقد با توجه به نوع شرط باطل، مواد ۲۳۲ و ۲۳۳ قانون مدنی بوده و چنین دعوایی از طریق دفتر خدمات قضایی الترونیک تقدیم گشته و یک دعوای غیر مالی محسوب می شود، هرچند آثار مالی داشته باشد.
موضوع مهم دیگر مرجع صالح برای رسیدگی به این دعواست. دو مرجع برای رسیدگی به این دعوا وجود دارد؛
شورای حل اختلاف: در صورتی که بهای خواسته کمتر از دویست میلیون ریال باشد و هیچ یک از طرفین دعوا از اشخاص حقوقی دولتی یا موسسات عمومی غیردولتی نباشند.
در غیر این صورت و با تحقق یکی از شروط گفته شده مرجع صالح برای رسیدگی به دعوا دادگاه عمومی حقوقی می باشد.
از آنجایی که حوزه قراردادها و نحوه تنظیم آنها از جمله مباحث گسترده، چالش برانگیز و پویا می باشند، اشخاصی که نسبت به انعقاد قرارداد اقدام می نمایند می بایست نسبت به ماهیت و انواع شروط و تعهدات علم و آگاهی کافی داشته باشند تا در کسب و کار و به طور کلی قراردادهای خود دچار ضرر و زیان های متعدد نشوند. بنابراین لازم است تا در تنظیم قرارداد و به خصوص شروط ضمن قرارداد و به منظور کم کردن ریسک های موجود به بیشترین میزان ممکن، با کارشناسان و وکلای متخصص در حوزه انعقاد مشورت نمایید. در این خصوص می توانید با تماس با موسسه حقوقی کریمی و همکاران از خدمات حقوقی تخصصی ما در زمینه قراردادها، شروط قراردادی و دعاوی مرتبط به آنها بهره مند گردید.