اگر از اخبار و تازه‌های دنیای تکنولوژی و تجارت الکترونیک مطلع باشید به احتمال زیاد نام «امضای الکترونیک» به گوشتان خورده است. با ابداع این فناوری جدید، دنیای حقوق و قراردادها به شکل قابل توجهی تحت تأثیر قرار گرفت. از سویی دیگر ایجاد و ثبت امضای الکترونیک امری نسبتاً پیچیده است. از این رو و با توجه به اهمیت امضای الکترونیک و پیچیدگی های مربوط به آن، بهتر است تاجران و فعالان عرصه تجارت و بازرگانی داخلی و به خصوص بین المللی بدون دریافت اطلاعات لازم از متخصصان این حوزه نسبت به ثبت و استفاده از امضاهای الکترونیک اقدام ننمایند. در این خصوص می‌توانید با تماس با موسسه حقوقی کریمی و همکاران، مشاوره حقوقی تخصصی در رابطه با امضای الکترونیک و نحوه ثبت آن دریافت نمایید.
در ادامه با ما همراه باشید.
امضای الکترونیک چیست؟
امضای الکترونیک (Electronic Signature) مجموعه ای از داده ها در قالب یک فایل دیجیتالی یا سمبل است که به قراردادها و سایر اسناد که خود نیز در قالب فایل می‌باشند، الصاق می‌گردد. امضای الکترونیک نشان از قصد شخص برای موافقت با محتوای سند موردامضاء داشته و همچون امضای دست نویس که روی کاغذ درج می‌گردد، دارای بار و مفهوم حقوقی بوده و بروز دهنده قصد و رضای امضاءکننده نسبت به سند موردامضاء می‌باشد.
این امضاء میتواند هرگونه علامت و فرآیند الکترونیک یا حتی صوت و صدا باشد که به اسناد و مدارک الکترونیکی الحاق می‌گردد. امضای الکترونیک از جانب شخصی که قصد پذیرش محتوای سند یا اسناد خاصی را دارد، بر آن درج شده و به دستور همان شخص و مختص به وی ساخته و طراحی می‌شود.
قوانین ایران و امضای الکترونیک
فرآیند قانون گذاری در ارتباط با امضای الکترونیک در اروپا و آمریکا از اواخر دهه 1990 میلادی آغاز و منجر به تصویب اولین دستورالعمل مربوط به امضاهای الکترونیک در اتحادیه اروپا، در سال 1999 شد. اولین قانون در این زمینه نیز کمی بعدتر و در سال 2000 در آمریکا تحت عنوان «قانون امضاهای الکترونیک در تجارت داخلی و بین المللی» به تصویب رسید.
در ایران نیز از آنجایی که به رسمیت شناخته شدن امضاهای الکترونیک یکی از نیازهای حقوقی مبرم بود، در سال 1382 و با تصویب قانون تجارت الکترونیک، این نوع امضاء و برخی موارد مربوط به آن مورد تصریح و تشریح قانون گذار قرار گرفت.
مطابق بند ی از ماده 2 قانون تجارت الکترونیک: «امضای الکترونیکی عبارتست از هر نوع علامت منضم شده یا به نحو منطقی متصل شده به داده پیام (Data Message) که برای شناسایی امضاءکننده داده پیام مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
مطابق ماده 10 قانون مذکور، یک امضای الکترونیک مطمئن دارای شرایط زیر می‌باشد:
- نسبت به امضاءکننده منحصر به فرد و مختص وی باشد: به این معنا که یک امضای الکترونیکی متعلق به دو نفر نباشد.
- از طریق آن، هویت امضاءکننده قابل تشخیص باشد.
- توسط امضاءکننده یا به دستور و تحت اراده انحصاری او توسط شخصی دیگر صادر شده باشد.
- به شکلی به داده پیام (سند یا مدرک الکترونیک) الصاق شده باشد که هرگونه تغییر در داده پیام قابل کشف و تشخیص باشد.
انواع امضای الکترونیک
امضاهای الکترونیک به دو دسته کلی ساده و پیشرفته تقسیم می‌شوند.
- امضای الکترونیک ساده: (Simple Electronic Signature) این نوع امضاء همان تعریفی را دارد که در بند «ی» ماده 2 قانون تجارت الکترونیک به آن اشاره شده است. امضای الکترونیک ساده میتواند به راحت ترین اشکال ممکن انجام گیرد و پیچیدگی خاصی ندارد. برای مثال پذیرفتن شرایط، قوانین و مقررات یک وب سایت یا حتی نوشتن نام خود در انتهای یک ایمیل نوعی امضای الکترونیک ساده است. نوع دیگر امضای الکترونیک شامل هرگونه امضاییست که از پیش روی کاغذ درج و سپس اسکن شده و به اسناد و مدارک الصاق می‌گردد.
- امضای الکترونیک پیشرفته: (Advanced/Qualified Electronic Signature) این نوع امضاء با نام امضای الکترونیک مطمئن نیز شناخته می‌شود که در ماده 10 قانون تجارت الکترونیک مورد شرح قرار گرفته است. این نوع امضاء، با توجه به ویژگی هایی که دارد، از امنیت بسیار بیشتری نسبت به امضاهای الکترونیکی ساده برخوردار است.
آیا امضای دیجیتال همان امضای الکترونیک است؟
ممکن است بسیاری از افراد امضای دیجیتال را همان امضای الکترونیک بدانند و تصور نمایند که این دو امضاء هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند. در حالیکه امضای دیجیتال تفاوت های قابل توجهی با امضای الکترونیک داشته و تنها یکی از انواع امضای الکترونیک به حساب می‌آید.
امضای دیجیتال نوعی فرآیند رمزنگاری نامتقارن و مکانیزمی امنیتی می‌باشد که برای تأیید صحت پیام ها یا اسناد دیجیتال است. این نوع امضاء در حال حاضر پیشرفته ترین نوع امضای الکترونیک بوده که از طریق فرآیندهای برنامه نویسی شده به منظور رمزگذاری و نیز رمزگشایی داده ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
امضای دیجیتال از سیستمی تحت عنوان (Public Key Infrastructure) یا همان PKI پیروی می‌کند. PKIمجموعه ای از فناوری ها و فرآیندهاییست که چارچوبی از رمزنگاری را برای حفاظت و نیز احراز هویت در ارتباطات دیجیتال فراهم می‌سازد.
از آنجایی که طراحی یک امضای الکترونیک مطمئن یا فراتر از آن، امضای دیجیتال، امری تخصصی و پیچیده است، در صورت نیاز به ثبت امضای دیجیتال یا امضای الکترونیک مطمئن یا پیشرفته، می‌توانید با تماس با موسسه حقوقی کریمی و همکاران از طریق بخش ارتباط با ما، مشاوره حقوقی تخصصی دریافت نمایید.
مزایا و کاربردهای امضای الکترونیک
استفاده از امضای الکترونیک با مزایای متعددی همراه است. برخی از این مزایا به شرح زیر می‌باشند:
- جلوگیری از اتلاف زمان و سرعت بخشیدن امور: از آنجایی که اشخاص می‌توانند از هر جایی که در آن قرار دارند، امضای الکترونیک خود را به ثبت برسانند، دیگر برای امضای برای مثال یک قرارداد نیازی به طی مسافت و امضای سند به صورت کتبی و فیزیکی نخواهد بود. این مسئله در سال های اخیر به شکل چشم گیری موجب افزایش سرعت در تجارت ها و کسب و کارهای از راه دور و مجازی شده است.
- کاهش هزینه ها و صرفه جویی در آن ها: امضاهای الکترونیک به میزان قابل توجهی موجب کاهش هزینه ها برای شرکت ها، سازمان ها و… می‌شوند. این هزینه ها عبارتند از: هزینه های مربوط به پرینت کاغذ، پست، بایگانی و آرشیو نمودن اسناد و کاغذها.
- امنیت و محرمانگی بیشتر: امضاهای الکترونیکی تا حد بسیار خوبی مشکلاتی را که در اثر جعل هویت در فضای ارتباطات الکترونیکی و دیجیتالی ایجاد می‌شود، پوشش و کاهش می‌دهد. علاوه بر این امضای الکترونیک میتواند به عنوان ابزاری برای تأیید اصالت سند، هویت امضاءکننده و وضعیت سند یا پیغام الکترونیکی و نیز نمایاندن رضایت آگاهانه صاحب امضاء مورد استفاده قرار گیرد.
- بایگانی و دسترسی راحت تر به اطلاعات: دسترسی به اطلاعاتی که به شکل غیرفیزیکی و در واقع الکترونیکی بایگانی و آرشیو می‌شوند (از جمله اسناد الکترونیکی که امضای الکترونیک دارند)، بسیار آسان تر از دسترسی به مدارک و اسنادیست که به شکل فیزیکی و کاغذی در بایگانی ها و در کنار صدها مدرک و سند دیگر چیده شده‌اند.
- افزایش شفافیت و بهره وری: این مزیت عمدتاً در بحث وام گیری یا وام دهی ظهور و بروز دارد. در فرآیند اخذ یا تودیع وام، لازم است تا وام گیرنده اسناد و مدارک بسیاری را امضاء کرده و تحویل بانک یا موسسه مالی مربوطه دهد. در این رابطه بسیاری از متقاضیان وام که در حال طی مراحل لازم بوده و توافق نامه های بانکی را برای امضاء به صورت کاغذی یا فکس دریافت می‌کنند، پس از امضاء اسناد به صورت غیرالکترونیک نمی‌توانند از روند امضای قرارداد خود و مراحل بعدی آن مطلع شوند. در حالیکه با امضای الکترونیک مشتریان بانک ها می‌توانند از فرآیند امضای خود مطلع بوده و حتی امکان کنترل آن و ایجاد ایمیل های یادآوری امضا را نیز داشته باشند.
- کاهش احتمال جعل امضاء: الکترونیک شدن امضای اشخاص میتواند به میزان قابل توجهی مانع جعل هویت و امضاء آنان شود.
نحوه ثبت امضای الکترونیک
طرح و ثبت امضای الکترونیک از طریق سامانه های مخصوص و به شکل آنلاین و غیرحضوری صورت می‌گیرد. در این خصوص سامانه ای به نام سامانه امضای دیجیتال، تحت تصدی و مسئولیت مرکز صدور گواهی الکترونیکی عام، ایجاد شده است که از طریق آن می‌توان نسبت به ثبت امضای الکترونیک اقدام نمود.
مرکز صدور گواهی الکترونیکی عام که از ارائه دهندگان خدمات مربوط به گواهی امضای الکترونیک با هر نوع استفاده و کاربرد می‌باشد، یکی از زیرمجموعه‌های مرکز توسعه تجارت الکترونیک است که خود به عنوان یکی از زیرشاخه های وزارت صنعت، معدن و تجارت شناخته می‌شود.
با مراجعه به این سامانه به آدرس gica.ir و پس از درج اطلاعات هویتی خود و پرداخت هزینه مربوط به امضای الکترونیک، یک کد رهگیری به هر شخص ارائه شده که میتواند با آن کد رهگیری و در دست داشتن مدارک هویتی، به هر یک از دفاتر اسناد رسمی مراجعه نموده و گواهی امضای الکترونیک خود را دریافت کند.