حقوق مربوط به عکاسی و آثار تصویری مربوط به آن همواره از مهجورترین و ناشناخته‌ترین شاخه های حقوق می باشد. اولین و مهمترین دلیل این موضوع در ایران، عدم حمایت کافی از مالکیت فکری و همچنین عدم شناسایی کپی رایت در ایران است. اما آیا این بدان معناست که باید تحقیق و تفحص در این حوزه را متوقف کرد؟ آیا فعالان این حوزه نمیتوانند هیچ امیدی به احقاق حق خود در صورت تضییع و به خطر افتادن آثار خود داشته باشند؟ باید گفت که با وجود سختی های و پستی و بلندی هایی که در این مسیر وجود دارد، احقاق حق و تعیین ضوابط برای حقوق صاحبان آثار به کلی ناممکن نیست و متخصصان فعال در حوزه مالکیت فکری و آثار تصویری می توانند در این زمینه کمک های شایان توجهی داشته باشند. چه در زمینه حمایت از حقوق صاحبان آثار و چه در زمینه یافتن راه حلها و ارائه نظرارت سازنده برای ایجاد بستر حمایتی لازم. موسسه حقوقی کریمی و همکاران با داشتن تیم حرفه ای متشکل از متخصصان حقوقی در حوزه مالکیت فکری آماده ارائه خدمات در این زمینه می باشد.
آیا میتوان عکس را اثری هنری دانست و از آن حمایت کرد؟
این پرسش از زمان اختراع دوربین عکاسی مطرح شده و همچنان باقی است. عده بسیاری معتقدند که عکس صرفا بیان کننده واقعیت می باشد و اثری نیست که بتوان از آن حمایت حقوقی به عمل آورد. از جمله دلایل این گروه در دفاع از این نظر، مقایسه عکس با اثر نقاشی است و معتقدند برخلاف نقاشی، عکس خلق یک واقعیت نبوده و فاقد اصالتی است که هر اثر هنری باید آن را جهت حمایت پذیری دارا باشد. اما ایا در دنیای امروز می توانیم نقش و رد پای عکاس را در عکس نادیده بگیریم؟ در انتخاب یک واقعیت از بین تمامی واقعیت های موجود و رساندن پیغامی از طریق همان واقعیت، نقش عکاس انکارناپذیر است و رد پایی از فکر و خلاقیت وی را میتوان بر این اثر دید. بنابراین میتوان گفت “عکس از اصالت هنری لازم برای برخورداری از حمایت حقوقی برخوردار است”. حمایت قوانین مربوط به کپی رایت از عکس و آثار عکاسان نشان دهنده تایید همین دیدگاه است.
به همین منظور برای محافظت از کپی رایت عکس و حفظ حقوق مادی و معنوی یک تصویر باید آن را به‌صورت قانونی پیگری کنید. یک راه کاربردی برای نقض حقوق کپی رایت، همکاری با وکلای مالکیت فکری است که امکان شناسایی و پیگری حقوق را به شما می‌دهد.
ویژگی‌های یک عکس برای برخورداری از قانون کپی رایت کدامند؟
طبق قوانین جهانی کپی رایت و همچنین قانون ایران، آثار هنری برای برخورداری از حمایت قانونی باید دارای ویژگی های خاصی باشند که این ویژگی ها عبارتند از: اصیل و ابتکاری بودن؛ به این معنا که خلاقیت هنرمند (در اینجا عکاس) در خلق و ایجاد اثر دخیل باشد و اثر صرفا یک کپی برداری نباشد. ویژگی بعدی محسوس بودن شکل اثر است و این بدان معناست که افکار و ایده های صرف برای عکاسی مورد حمایت قانون نیستند. اعلان مشخصات یعنی عکاس اثر و تاریخ انتشار از دیگر ویژگی‌های لازم برای برخورداری از حمایت قانونی است. همچنین اثر باید به لحاظ قانونی (و در ایران به لحاظ شرعی) مشروعیت داشته باشد؛ در قوانین و مقررات اکثر کشورها اثر هنری زمانی مورد حمایت قرار می گیرد که اثر برای اولین بار در آنجا منتشر شده باشد. در ایران نیز همین اصل جاری است. شرط دیگری که برای حمایت قانونی از اثر وجود دارد و البته اعمال آن در ایران اختیاری است ثبت اثر می باشد. باید به این نکته توجه داشت که اثر به محض تولید و بدون ثبت نیز از حمایت حقوقی برخوردار است (در صورت داشتن تمامی شروط) اما با این حال ثبت آن باعث می شود که انتساب اثر به هنرمند راحت تر صورت پذیرد.
صاحب اثر عکاسی از چه حقوقی برخوردار است؟
حقوق معنوی: این حقوق منحصر و منتسب به هنرمند و صاحب اثر است و به هیچ کسی جز او تعلق ندارد و جزو حقوقی است که به هیچ طریقی نمیتوان آن از هنرمند گرفت.
حقوق مادی: این امکان را به هنرمند می دهد که به طرق مختلف اثر خود را به نمایش بگذارد، اجازه استفاده از آن را به دیگری بدهد، اثر خود را اجاره دهد و یا آن را به فروش برساند.
استثناهای کپی رایت کدامند؟
کپی رایت تنها در دو صورت استفاده منصفانه و غیرتجاری با شرط عنوان کردن نام صاحب اثر و استفاده برای اهداف روزنامه نگاری می تواند نادیده گرفته شود. البته این نادیده انگاشتن به معنای نقض کپی رایت نیست، بلکه صرفا استثنائات وارد بر کپی رایت هستند.
لایسنس های مختلف برای آثار عکاسی کدامند؟
- لایسنس Public Domain
عکس های دارای این لایسنس به صورت آزادانه در دسترس عموم قرار دارند و هرگونه استفاده ای از آنها حتی استفاده های تجاری مجاز می باشد. تغییر و ویرایش این عکس ها کاملا مجاز است.
- لایسنس Copyright Free
در این لایسنس امکان استفاده آزادانه برای عموم توسط خالق اثر اعطا شده است و برعکس لایسنس قبلی لزوما این لایسنس همراه با انقضای مدت زمان کپی رایت عکس نیست.
- لایسنس Creative Commons
اگر عکسی این لایسنس را داشته باشد امکان استفاده از آن در پست های اینستاگرامی و یا وبلاگ وجود دارد.
حمایت از آثار عکاسی در حقوق ایران چگونه است؟
برخلاف نظر برخی از هنرمندان که اثر عکاسی را به دلیل نقش غالب ابزار و تاثیر کمرنگ فعالیتهای فکری و دستی، یک کار هنری نمی دانند، حقوق دانان به آثار عکاسی اعتباری برابر با سایر آثار هنری می دهند و در شمار آثار هنری به حساب می آورند. در حقوق ایران نیز همین موضع وجود دارد و طبق بند 8 ماده 2 قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان “اثر عکاسی که با روش ابتکاری و ابداع پدید آمده باشد” از اثرهای مورد حمایت این قانون است. نکته مهمی که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که مدت زمان حمایت از آثار عکاسی محدود بوده و همانند دیگر آثار هنری با آن برخورد می شود. قوانین دیگری که بر طبق آن از آثار عکاسی در ایران حمایت می شود عبارتند از: قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی؛ قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای؛ قانون مطبوعات و قانون تجارت الکترونیک.
به دلیل تصور اشتباهی که در مورد عدم حمایت از آثار هنری وجود دارد، بسیاری از صاحبان آثار، از جمله عکاسان از دریافت حمایت قانونی برای آثار خود ناامید هستند و در صورت نقض حقوقشان ممکن است تلاشی برای پیگیری و احقاق حقشان نکنند. در حالی که با پیگیری های صحیح و مراجعه به متخصصان این حوزه می توانند از حقوق حقه خود، چه مادی و چه معنوی دفاع کرده و از مزایای مالکیت فکری اثرشان بهرمند شوند. موسسه حقوقی کریمی و همکاران با بهره‌مندی از تیمی متخصص و با تجربه در زمینه قراردادها، طرح و پیگیری دعاوی و مسائل حقوقی مربوط به حوزه های هنری می‌تواند یاری‌دهنده شما در این موضوع باشد.
فاطمه حسینقلی‌لو